Wydziedziczenie, czyli jak pozbawić spadkobiercę prawa do zachowku i zrobić to skutecznie

Spis treści:

1. Czym jest wydziedziczenie? Pozbawieniem prawa do zachowku!
2. Jak skutecznie wydziedziczyć spadkobiercę?
   1. Kogo można wydziedziczyć, czyli krąg osób uprawnionych do zachowku
   2. W jaki sposób wydziedziczyć w testamencie?
   3. Z jakich powodów można dokonać wydziedziczenia?
   4. Jak uzasadnić wydziedziczenie?
3. Jestem osobą niesłusznie wydziedziczoną – co robić?

 

Co to znaczy kogoś wydziedziczyć? Istnieje duża szansa, że błędnie rozumiesz to pojęcie. Wydziedziczenie najbliższych członków rodziny ma w prawie spadkowym konkretną definicję – inną niż w ujęciu potocznym. Co w takim razie oznacza? Jakie niesie za sobą skutki? I jak wydziedziczyć spadkobiercę? Odpowiedzi znajdziesz w tym artykule.

 

Czym jest wydziedziczenie? Pozbawieniem prawa do zachowku!

Choć pojęcie „wydziedziczenia” potocznie rozumie się na różne sposoby, to w prawie spadkowym zawsze jest to pozbawienie prawa do zachowku.

Przypomnijmy, że teoretycznie jako spadkodawca możesz swobodnie decydować, co stanie się z Twoim majątkiem po Twojej śmierci. Z tym wyjątkiem, że konkretne osoby, a dokładnie najbliższa rodzina, podlega dodatkowej ochronie właśnie w postaci zachowku.

Oznacza to, że tacy spadkobiercy, nawet jeśli zostali pominięci w testamencie, otrzymają majątek konkretnej wysokości – w większości przypadków będzie to połowa udziału, jaki przysługiwałby im z ustawy.

Tym samym zupełnie wbrew Twojej woli trafi do nich często pokaźny majątek. Pojawia się więc pytanie, czy można w tej sytuacji cokolwiek zrobić?

W niektórych przypadkach tak. Spadkodawca może w testamencie pozbawić taką osobę również prawa do zachowku. Na tym właśnie polega wydziedziczenie w rozumieniu prawa spadkowego. Wydziedziczenia można dokonać jednak tylko po spełnieniu konkretnych warunków. Oznacza to, że nie zawsze, gdy komuś należy się zachowek, podjęte przez Ciebie kroki okażą się skuteczne. 

 

Jak skutecznie wydziedziczyć spadkobiercę?

Żeby dokonać wydziedziczenia, trzeba spełnić w sumie 4 warunki:

1. Osoba wydziedziczona musi mieć prawo do zachowku;
2. Wydziedziczenia można dokonać wyłącznie w testamencie;
3. Spadkodawca może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku jedynie z 3 powodów wskazanych w art. 1008 Kodeksu cywilnego;
4. Spadkodawca w testamencie musi wskazać nie tylko podstawę (przesłankę) wydziedziczenia, ale też uzasadnić tę decyzję. 

1. Kogo można wydziedziczyć, czyli krąg osób uprawnionych do zachowku

Skoro wydziedziczenie to pozbawienie prawa do zachowku, wniosek jest dość prosty – możesz wydziedziczyć tylko te osoby, którym przepisy przyznają prawo do zachowku. Będą to: 

• Zstępni;
• Mąż lub żona;
• Rodzice. 

Sprawa jest jednak nieco bardziej skomplikowana, bo nie każda z tych osób zawsze będzie mogła wystąpić z roszczeniem o zachowek. Znaczenie ma jeszcze to, czy gdyby nie było testamentu (zastosowanie znalazłoby dziedziczenie ustawowe), należałby się jej spadek. Jak to przekłada się na praktykę?

• Twój małżonek na pewno będzie mieć prawo do zachowku;
• W przypadku zstępnych w pierwszej kolejności prawo do zachowku mają Twoje dzieci. Dopiero gdy dane dziecko nie może lub nie chce dziedziczyć, do dziedziczenia dochodzą jego własne dzieci (Twoje wnuki). Tym samym to im wówczas należy się zachowek; 
• Twoi rodzice mogą żądać zapłaty zachowku tylko, jeśli nie masz żadnych zstępnych lub żadne z tych zstępnych nie chce albo nie może dziedziczyć.

2. W jaki sposób wydziedziczyć w testamencie?

Wydziedziczenia możesz dokonać tylko w testamencie. Co więcej, testament ten musi być ważny. Jeśli więc sporządzasz ostatnią wolę własnoręcznie, koniecznie upewnij się, że spełniasz wszystkie wymogi przewidziane przez przepisy. Z kolei jeśli zdecydujesz się przygotować testament z pomocą notariusza, to on zadba o to, by Twoja ostatnia wola spełniała wszystkie wymogi.

Jeśli więc chcesz, by rodzina dziedziczyła zgodnie z zasadami ustawowymi, z tym że z pominięciem jednej osoby, wystarczy, że sporządzisz tzw. testament negatywny. To taki rodzaj ostatniej woli, w której jedynie wskazujesz, która osoba ma być odsunięta od spadku oraz zachowku i z jakich przyczyn.

 

3. Z jakich powodów można dokonać wydziedziczenia?

Wydziedziczenie to wyjątek od reguły prawa do zachowku dla osób najbliższych. Oznacza to, że pozbawienie takiego prawa powinno być zarezerwowane dla szczególnych przypadków. Takich, w których możliwość zgłoszenia się po zachowek byłaby w powszechnym odczuciu rażąco niesprawiedliwa. Zgodnie z art. 1008 Kodeksu cywilnego są tylko 3 takie sytuacje. Wydziedziczenia możesz dokonać, gdy uprawniony do zachowku:

1. Wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego – np. popadł w narkomanię, jest hazardzistą, nie chce pracować, mimo że ma taką możliwość, a jego postępowanie nie jest jednorazowe, a „uporczywe" i w dodatku sprzeczne z Twoją wolą;
2. Dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci – nie chodzi tu więc o jakiekolwiek przestępstwo, ale tylko to dotyczące konkretnych kategorii – np. pobicie czy znęcanie się;
3. Uporczywie nie dopełniał względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych – nie utrzymywał z Tobą kontaktu, nie wywiązywał się z obowiązku alimentacyjnego, nie wspierał Cię, gdy z uwagi na Twój stan zdrowia taka pomoc była Ci potrzebna.

A co gdy żaden z tych powodów nie ma zastosowania w przypadku osoby, którą chcesz wydziedziczyć? W takiej sytuacji nie pozbawisz jej prawa do zachowku. Nawet jeśli Twoim zdaniem inna przyczyna w pełni uzasadnia taką decyzję.

 

4. Jak uzasadnić wydziedziczenie?

Samo wskazanie jednej z wymienionych wyżej przyczyn wydziedziczenia to za mało. Gdyby to wystarczyło, każdy mógłby łatwo pozbawić członków rodziny prawa do zachowku, nawet gdyby dana przesłanka wydziedziczenia nie miała nic wspólnego z rzeczywistością. 

Właśnie dlatego żeby pozbawienie prawa do zachowku okazało się skuteczne, musisz nie tylko podać podstawę wydziedziczenia, ale również uzasadnienie. Np. wskazać, że wydziedziczasz swojego syna ze względu na uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych, które polegało na nieutrzymywaniu z Tobą kontaktów od 10 lat i ograniczaniu się jedynie do przysłania życzeń na święta SMS-em. Albo gdy wydziedziczenie jest związane z popełnieniem przestępstwa przeciw Tobie (np. pobicia), możesz podać w testamencie sygnaturę wyroku skazującego. 

Krótko mówiąc, chcąc kogoś wydziedziczyć, musisz zamieścić w testamencie nie tylko informację o tym, na jakiej podstawie to robisz, ale i dlaczego decydujesz się pozbawić bliską Ci osobę prawa do zachowku.

 

Jestem osobą niesłusznie wydziedziczoną – co robić?

Być może czytasz ten artykuł nie dlatego, że chcesz dokonać wydziedziczenia, ale z tego powodu, że to Ciebie wydziedziczono i to niesłusznie. Powstaje wtedy pytanie, czy możesz coś z tym faktem zrobić? Istnieje kilka dróg: od podważenia testamentu, przez powołanie się na tzw. wady oświadczenia woli aż po podważenie wydziedziczenia.

Po pierwsze, sprawdź, czy testament jest ważny. Na własną rękę prawdopodobnie nie będziesz w stanie tego ocenić. Możesz jednak skorzystać z pomocy doświadczonego adwokata od spraw spadkowych. Jeśli testament zawiera braki, warto wystąpić o stwierdzenie jego nieważności.

Co więcej, być może spadkodawca sporządził taki testament bez pełnej świadomości? Albo pod wpływem groźby innej osoby? W takich sytuacjach ostatnią wolę również można unieważnić. Dodatkowo osoba grożąca spadkodawcy i wpływająca w ten sposób na treść testamentu, będzie mogła zostać uznana przez sąd za niegodną dziedziczenia. 

Jeśli natomiast testament jest ważny i został sporządzony przez spadkodawcę zgodnie z jego wolą i przy pełnym rozeznaniu, to pozostaje jeszcze kwestia samego powodu wydziedziczenia. W toku postępowania przed sądem możesz za pomocą dowodów wykazać, że przyczyna wydziedziczenia nie była prawdziwa.

W niektórych przypadkach powody są zupełnie niezgodne z prawdą. Zdarza się również, że częściowo pokrywają się z przesłanką z art. 1008, ale nie dostatecznie – np. spadkodawca wskazuje, że przyczyną wydziedziczenia jest uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. I choć w danym przypadku można mówić o takiej sprzeczności i niezgodność z jego wolą, to działanie nie ma charakteru uporczywego, a jednorazowy. A to sprawia, że warunek wydziedziczenia nie został spełniony. 

Możesz też próbować wykazać, że spadkodawca Ci przebaczył. Przebaczenie sprawia, że wydziedziczenie przestaje być skuteczne. Twoje winy zostają wybaczone, a więc wydziedziczenie zostaje „wymazane", nawet jeśli spadkodawca nie zmieni po takim przebaczeniu treści testamentu. 

Tego rodzaju sprawy nie są więc z góry przegrane. Na pewno jednak wymagają doświadczenia, znajomości przepisów i przedstawienia solidnych dowodów. Właśnie dlatego jeśli chcesz podważyć wydziedziczenie, skorzystaj z pomocy adwokata.