Blog
Adwokat Milena Nowicka
Zachowek kojarzy się przede wszystkim z sytuacją, kiedy sporządzono testament i dana osoba została w nim pominięta. Nie każdy zdaje sobie jednak sprawę, że o zachowek można wystąpić także, gdy testamentu nie sporządzono, a dziedziczenie odbywa się według zasad ustawowych. Stanie się tak, gdy spadkodawca wyzbył się większości majątku jeszcze za życia – w formie darowizn. Takie umowy darowizny mają bowiem ogromne znaczenie dla roszczenia o zachowek.
Przepisy jednoznacznie wskazują, że zachowek oblicza się, biorąc pod uwagę nie tylko czynną wartość spadku (majątek pozostawiony przez spadkodawcę pomniejszony o ewentualne długi). Należy uwzględnić również inne elementy – zapisy windykacyjne, fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę oraz mienie związane z ewentualnym rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
W praktyce jednak trzy ostatnie elementy rzadko występują w sprawach spadkowych. Większość przypadków sprowadza się więc do sytuacji, w których czynną wartość spadku sumuje się z wartością dokonanych darowizn.
Przykład:
Załóżmy, że spadkodawca zostawił po sobie spadek wysokości 800.000 złotych. Dodatkowo w formie darowizny przekazał swojej żonie 200.000 złotych. Chcemy obliczyć zachowek należny synowi spadkodawcy. Przyjmijmy, że wynosi on 1/4.
Gdyby zachowek obliczało się, biorąc pod uwagę wyłącznie majątek spadkowy, zachowek dla syna wynosiłby 200.000 złotych. Skoro jednak przy ustalaniu jego wysokości należy uwzględnić także wartość darowizn, 1/4 obliczamy od wartości 1 miliona złotych (suma spadku 800.000 złotych i darowizny 200.000 złotych). W efekcie zachowek należny synowi wynosi 250.000 złotych.
To z kolei nasuwa prosty wniosek: darowizny będą mieć ogromny wpływ na wysokość zachowku, którego może się domagać osoba uprawniona.
Być może w tym momencie zastanawiasz się, skąd w ogóle pomysł, by przy obliczaniu zachowku brać pod uwagę darowizny.
Dzieje się tak dlatego, że instytucja zachowku ma zabezpieczać interesy najbliższych. Ustawodawca wyszedł z założenia, że takie osoby powinny otrzymać pewne minimum przewidziane przez przepisy. Nawet gdy jest to nie do końca zgodne z wolą spadkodawcy.
Jeśli spadkodawcy taka regulacja nie odpowiada, a jednocześnie nie ma możliwości wydziedziczenia uprawnionego do zachowku, najbardziej oczywistym rozwiązaniem wydaje się rozporządzenie swoim majątkiem w taki sposób, by pozostawiony spadek okazał się niewielki, a uprawniony do zachowku otrzymał jak najmniej.
Przykład:
Załóżmy, że w skład majątku przyszłego spadkodawcy wchodzą dwie nieruchomości, każda z nich o wartości 450.000 złotych. Do tego spadkodawca zgromadził oszczędności i rzeczy ruchome o łącznej wartości 150.000 złotych.
Spadkodawca ma syna, córkę i żonę. Nie chciałby jednak, by syn otrzymał jakikolwiek majątek po jego śmierci. Nie ma jednak możliwości wydziedziczenia syna i ominięcia przepisów o zachowku.
Wpada więc na pomysł, by w formie darowizn przekazać jedną z nieruchomości żonie, a drugą córce. Wprawdzie wciąż pozostawi po sobie spadek wysokości 150.000 złotych, ale w ten sposób syn będzie dziedziczył tylko 1/3 tej kwoty. To znacznie mniej, niż gdyby w spadku znajdywały się także wspomniane nieruchomości.
Właśnie po to, by spadkodawcy nie starali się w ten sposób omijać przepisów o zachowku (co byłoby równoznaczne z pomniejszaniem zachowku dla uprawnionych), ustawodawca wprowadził przepis, zgodnie z którym darowizny również bierze się pod uwagę przy ustalaniu zachowku.
Nie zawsze obdarowany będzie mieć obowiązek zapłaty zachowku. Wiele zależy od tego, ile po śmierci spadkodawcy otrzymał uprawniony do zachowku.
Szczegółowe zasady dokonywania związanych z tym obliczeń wyjaśniamy w osobnym wpisie na blogu odpowiadającym m.in. na pytanie czym jest zachowek. W tym miejscu ograniczymy się więc do najważniejszych informacji.
Jeśli obliczymy wartość należnego zachowku, musimy porównać jego wysokość z majątkiem, jaki otrzymał uprawniony. W sytuacji gdy należny mu zachowek jest wyższy niż otrzymany majątek, ma prawo domagać się zapłaty brakującej kwoty. Jeśli nie może jej uzyskać od spadkobierców, może zgłosić się do obdarowanych. Na przykład, gdyby zachowek należny synowi wynosił 250.000 złotych, ale w ramach spadku otrzymałby on tylko 100.000 złotych, mógłby wystąpić o uzupełnienie zachowku, czyli zapłatę pozostałych 150.000 złotych.
Choć wpływ darowizn na zachowek jest ogromny, nie znaczy to, że każda darowizna będzie mieć znaczenie w kontekście spraw spadkowych. Istnieją 3 kategorie darowizn, których nie bierze się pod uwagę przy obliczaniu zachowku.
Niektóre darowizny dokonane przed ponad 10 latami nie będą uwzględniane przy obliczaniu zachowku. Zasada ta dotyczy jednak wyłącznie darowizn dokonanych na rzecz osób, które nie są spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Jeśli więc dana osoba ma prawo domagać się zachowku (a więc jest małżonkiem, zstępnym, a czasem także rodzicem spadkodawcy) lub należy do grona spadkobierców, nie ma znaczenia, jak dawno otrzymała darowiznę. Mogło to być nawet kilkadziesiąt lat temu, a i tak dolicza się ją do spadku przy obliczaniu zachowku.
Do substratu zachowku nie doliczamy również drobnych darowizn, czyli chociażby prezentów wręczanych na urodziny i inne okazje albo kieszonkowych. Oczywiście pozostaje pytanie, do jakiej kwoty możemy mówić o „drobnej” darowiźnie. Tutaj ważne będzie ustalenie, czy takie darowizny możemy uznać za „zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach”.
Przepisy wprowadzają też dodatkowe zasady dla darowizn dokonanych na rzecz członków rodziny w czasie, gdy jeszcze nie znajdowali się w rodzinnym kręgu. Z tego powodu w przypadku obliczania zachowku na rzecz żony lub męża, a także na rzecz zstępnych (dzieci, wnuków itd.) niektóre darowizny mogą nie być brane pod uwagę.
Przepisy wprowadzają jeszcze jedną zasadę, przez którą obliczenie należnego zachowku na własną rękę może się okazać skomplikowane.
Ustawodawca uznał, że nie ma znaczenia, w jakiej formie uprawniony otrzyma majątek odpowiadający wysokości zachowku – w ramach spadku, zapisu windykacyjnego, czy właśnie w formie umowy darowizny.
Mówiąc jeszcze prościej, przy ustalaniu, czy i jaki zachowek należy się uprawnionemu, od obliczonej kwoty trzeba odjąć m.in. wartości darowizn dokonanych przez spadkodawcę na rzecz takiej osoby.
Co to oznacza w praktyce? Że jeśli uprawniony do zachowku otrzymał pokaźną darowiznę od spadkodawcy, a został całkowicie pominięty w testamencie, może nie mieć możliwości otrzymania jakiegokolwiek zachowku albo że taki zachowek będzie niewielki. Uznaje się bowiem, że część lub całość prawa do zachowku została już zaspokojona w formie darowizny.
A co dzieje się w sytuacji, gdy uprawniony dojdzie do wniosku, że ma prawo domagać się zachowku od osób, które otrzymały darowizny? Powinien wezwać ich do dobrowolnej zapłaty, a gdy to nie poskutkuje – sporządzić pozew o zachowek. Ma na to ograniczony czas. Roszczenie o zachowek przedawnia się bowiem z upływem 5 lat od otwarcia spadku.
Nawet jeśli uprawniony w terminie zgłosi swoje roszczenie, nie oznacza to jednak, że na pewno trzeba będzie mu zapłacić. Przepisy wprowadzają co najmniej kilka sytuacji, w których da się tego uniknąć. Są to jednak na tyle skomplikowane przypadki, że lepiej nie działać na własną rękę, ale skontaktować się z kancelarią. Błędy i niedopatrzenia wynikające z niewiedzy mogą mieć ogromny wpływ na sytuację finansową, dlatego tak ważne jest, by zajął się nią doświadczony adwokat od prawa spadkowego.
|
Kancelaria: Romulada Traugutta 84/1A, 82-300 Elbląg |
|
Zadzwoń do nas: |
|
E-mail: |
