Przymusowa rozdzielność majątkowa między małżonkami: kto i kiedy może żądać jej ustanowienia?

Spis treści:

1. Małżeński ustrój majątkowy: majątek wspólny i rozdzielność majątkowa
2. Na czym polega przymusowa rozdzielność majątkowa?
3. Kto może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej?
4. Kiedy małżonek może żądać ustanowienie rozdzielności majątkowej? Ważne powody a pozew 
5. Przymusowa rozdzielność z inicjatywy wierzyciela
6. Termin ustanowienia rozdzielności majątkowej. Rozdzielność z datą wsteczną

 

Rozdzielność majątkowa między małżonkami powstaje nie tylko w razie zawarcia odpowiedniej umowy. Może do niej dojść także na wniosek jednego z was lub nawet wbrew waszej woli – na żądanie wierzyciela. Przepisy przewidują bowiem przymusową rozdzielność majątkową małżeńską, nazywaną także rozdzielnością sądową. Kiedy jej ustanowienie jest możliwe i jakie niesie za sobą skutki? 

 

Małżeński ustrój majątkowy: majątek wspólny i rozdzielność majątkowa

Po zawarciu związku małżeńskiego między Tobą a Twoim mężem czy żoną z mocy prawa powstaje wspólność majątkowa. Oznacza to, że obok waszych majątków osobistych (obejmujących to, co zgromadziliście przed ślubem) pojawia się jeszcze majątek wspólny. Co ważne, nie wchłania on waszych dotychczasowych majątków. Jednak od chwili jego powstania to właśnie w jego skład będzie wchodzić większość składników nabytych już w trakcie małżeństwa.

Wspólność majątkowa to jednak tylko jeden z ustrojów majątkowych. Drugim jest rozdzielność majątkowa. Możecie ustanowić ją poprzez specjalną umowę (małżeńską umowę majątkową) i to zarówno przed ślubem, jak i już w trakcie trwania małżeństwa. W niektórych przypadkach rozdzielność majątkowa powstaje również z mocy prawa – np. przy orzeczeniu rozwodu lub separacji. Istnieje też trzecia możliwość – przymusowe ustalenie rozdzielności majątkowej przez sąd. 

 

Na czym polega przymusowa rozdzielność majątkowa?

Jak sama nazwa wskazuje, przymusowa rozdzielność majątkowa oznacza, że dotychczasowa wspólność ustanie i to bez zgodnego działania Twojego oraz Twojego współmałżonka. Wystarczy, że jedno z was wyjdzie z taką inicjatywą i przekona sąd, że istnieją ku temu ważne powody. Może się też zdarzyć, że nie będziecie chcieli wprowadzać zmian w ustroju majątkowym, jednak sąd podejmie takie działanie na wniosek wierzyciela. 

A co dzieje się po ustanowieniu rozdzielności majątkowej? 

• od tej pory macie wyłącznie majątki osobiste, nie ma już majątku wspólnego;
• każde z was samodzielnie dysponuje swoim majątkiem (np. zarobionymi pieniędzmi);
• każde z was samodzielnie też odpowiada za zaciągnięte przez siebie zobowiązania – oczywiście mowa tu o zobowiązaniach powstałych już po ustanowieniu rozdzielności (za te, które pojawiły się jeszcze podczas wspólności majątkowej wciąż odpowiadacie wspólnie).

 

Od momentu zawarcia małżeństwa do czasu ustanowienia sądowej rozdzielności majątkowej zdążyliście jednak przecież zgromadzić majątek wspólny. A to oznacza, że możecie przeprowadzić jego podział – na analogicznych zasadach do tych obowiązujących przy przeprowadzaniu podziału majątku po rozwodzie czy po ustanowieniu separacji prawnej. 

 

Kto może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej?

Przepisy pozwalają na ustanowienie rozdzielności majątkowej: 

• przez każdego z małżonków w dowolnym momencie trwania małżeństwa – z ważnych powodów;
• na żądanie wierzyciela jednego z małżonków – jeśli uprawdopodobni on, że aby zaspokoić wierzytelność stwierdzoną tytułem wykonawczym, konieczne jest dokonanie podziału majątku wspólnego małżonków. 

 

Prawdopodobnie w tym momencie zastanawiasz się, co właściwie kryje się pod pojęciem „ważnych powodów" ustanowienia rozdzielności majątkowej. Być może nie wiesz również, co oznacza, że wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym. Przyjrzyjmy się więc bliżej tym kwestiom. 

 

Kiedy małżonek może żądać ustanowienie rozdzielności majątkowej? Ważne powody a pozew 

Wprowadzenie ustroju rozdzielności majątkowej przez sąd to poważna ingerencja w sferę majątkową małżonków. Właśnie z tego względu przepisy zaznaczają, że jedynie z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać jej ustanowienia.

Pojęcie „ważnych powodów" nie zostało jednak zdefiniowane w przepisach. A to oznacza, że przy określeniu, co właściwie należy przez nie rozumieć, trzeba kierować się orzecznictwem sądów. 

Sądy przyjmują, że za ważne powody uważa się takie okoliczności, za sprawą których trwanie we wspólności majątkowej nie służy dobru jednego z małżonków lub nawet dobru całej rodziny. Przykładem może być chociażby:

• trwonienie majątku przez jednego z małżonków;
• uzależnienie od hazardu, alkoholu czy narkotyków; 
• sytuacje, w których zarząd majątkiem wspólnym przez każdego z małżonków (do czego powinni mieć prawo) jest niemożliwy albo przynajmniej znacznie utrudniony – choćby wskutek ciągłych nieporozumień między małżonkami w tym zakresie;
• zadłużanie majątku wspólnego przez jednego z małżonków; 
• zatrzymywanie wspólnego majątku wyłącznie dla siebie;
• długotrwałe pozostawanie w separacji faktycznej. 

 

Oczywiście to najczęstsze, ale nie jedyne sytuacje, w których sąd może stwierdzić, że zaistniały „ważne powody". Zawsze jednak, rozpatrując żądanie o ustanowienie rozdzielności majątkowej, będzie musiał sprawdzić, czy rzeczywiście doszło do naruszenia interesów małżonka lub całej rodziny.

W tym celu oceni wielkość majątku wspólnego, istnienie zadłużenia, jego rozmiary, wielkość majątku osobistego małżonka, kwestie dotyczące utrzymania i wychowania dzieci, a także okoliczności powstania ewentualnego zadłużenia oraz okoliczności całej sprawy. 

Przykładowo, jeśli małżonek nie dokłada się do majątku wspólnego albo go uszczupla z uwagi na niezdolność do pracy czy ciężką, przewlekłą chorobę, nie będzie to powód do ustanowienia rozdzielności majątkowej. Z kolei zaciągnięcie niektórych długów może uzasadniać sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej, ale wiele zależy tu od okoliczności sprawy. Jeśli więc zastanawiasz się, czy Ty możesz wystąpić z tego rodzaju wnioskiem i czy Twoje powództwo zostanie uwzględnione, najlepiej gdy tę kwestię skonsultujesz z kancelarią adwokacką. 

 

Przymusowa rozdzielność z inicjatywy wierzyciela

Zgodnie z art. 52 KRO ustanowienia przymusowej rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków. Tutaj jednak istnieją 2 wymogi: 

• stwierdzenie wierzytelności tytułem wykonawczym;
• uprawdopodobnienie, że dokonanie podziału majątku wspólnego jest konieczne dla zaspokojenia tej wierzytelności. 

 

Tytuł wykonawczy to dokument urzędowy, który uprawnia wierzyciela do prowadzenia egzekucji i opatrzony jest w klauzulę wykonalności. Takim tytułem może być więc np. nakaz zapłaty z klauzulą wykonalności.

Druga kwestia to uprawdopodobnienie. Zauważ, że przepis nie mówi o udowodnieniu. Wystarczy wykazanie przez wierzyciela, że jest prawdopodobne, by dzięki ustanowieniu rozdzielności mógł on odzyskać dług od małżonka. W tym celu może więc np. przedstawić w pisemnym oświadczeniu okoliczności związane z wierzytelnością i uzasadnić, dlaczego jego zdaniem korzystniej będzie zaspokoić się z części majątku, który przypadnie małżonkowi-dłużnikowi. Pomocne mogą się okazać np. akta z postępowania egzekucyjnego czy informacja od komornika, z której wynika, że nie ustalił żadnego majątku małżonka-dłużnika. 

 

Termin ustanowienia rozdzielności majątkowej. Rozdzielność z datą wsteczną

Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. Oznacza to, że sąd, wydając taki wyrok, ma obowiązek ustalenia daty, od której ustrój będzie obowiązywać. Jest to szczególnie istotne w przypadku istnienia długów jednego z małżonków – wtedy od chwili ustanowienia rozdzielności wierzyciel nie ma możliwości prowadzenia egzekucji z majątku osobistego małżonka, który nie jest dłużnikiem. 

Data ustanowiona przez sąd nie powinna być wcześniejsza niż dzień wytoczenia powództwa, jednak w wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z datą wsteczną. Jest to jednak wyjątek od reguły, znajdujący zastosowanie tylko w szczególnych okolicznościach.

Orzeczenie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną ma miejsce przede wszystkim, gdy przez długi czas małżonkowie żyli w tzw. separacji faktycznej (rozłączeniu). W tym czasie nie zarządzali więc razem majątkiem wspólnym i właśnie z tego powodu uzasadnione będzie ustalenie, że rozdzielność majątkowa powstała wcześniej niż w chwili wytoczenia powództwa.